Midden tijdens de zogeheten Fortuyn-revolte van 2002 riep toenmalig premier Wim Kok een keer vertwijfeld uit: “Er is geen alternatief voor de sociaaldemocratie!”.
Zo redelijk als die uitspraak klonk – en nog steeds klinkt – toont zij precies waar de zwakte van het huidige bestel zit. Namelijk in de overtuiging van de gevestigde politiek en bij een deel van de opinion makers dat we in een soort perfect bestel leven, dat hoogstens hier en daar wat bijgeschaafd mag worden, maar geen enkele fundamentele wijziging nodig heeft.
Zo’n opvatting, die het politieke bestel als het ware buiten de evolutie plaatst, wordt na verloop van tijd zelf de oorzaak van steeds toenemende onvrede en uiteindelijk van zijn eigen teloorgang.
De samenleving verandert immers, en als de politiek niet mee verandert, wordt die stabiliteit de oorzaak van onvrede en dus van instabiliteit in de toekomst.
Nederlanders kunnen als consument online hun sportschoenen ontwerpen en bestellen, maar ze kunnen als burger niet op beleid stemmen. Dat is een sterke discrepantie tussen de economische ontwikkelingen en de politieke realiteit.
In de representatieve democratie kiest de burger een persoon of partij om hem bij het landsbestuur te vertegenwoordigen. Hij heeft echter geen enkele garantie dat de door hem gekozen regering de maatregelen zal nemen die hij wenst en geen maatregelen zal nemen die hij niet wenst. Hij stemt immers op een persoon en heeft geen invloed op wat die persoon met dat mandaat gaat doen.
Dat maakt gekozen politici gevoelig voor lobby’s van grote bedrijven, banken, milieugroeperingen, etc. Het leidt er niet zelden toe dat parlementen in West-Europa wetten aannemen die geen draagvlak hebben in de samenleving of zelfs haaks staan op wat de meerderheid van de bevolking wenst.
Tijdens de kiezersopstand van 2002 zocht een groot deel van de volkswil een uitweg uit deze democratische impasse door zijn hoop te vestigen op een even charismatische als controversiële leider, die inderdaad op koers lag om de verkiezingen te winnen, toen hij plotsklaps werd geliquideerd.
Deze kiezers van Fortuyn kozen voor een 20e-eeuwse oplossing voor het 19e-eeuwse probleem van de democratische legitimiteit. Hoe kan ervoor gezorgd worden, dat in een democratie, – letterlijk de ‘heerschappij van het volk’ -, beslissingen genomen worden, waarin de wil van de kiezer tot uitdrukking komt?
Het democratisch deficiet bestaat nog steeds. Anno 2018 moeten wij daar echter een 21e-eeuwse oplossing voor kiezen. Deze is simpel: geef het volk macht.
Geef het volk directe democratie. Laat de kiezer rechtstreeks op beleid stemmen. Geef het volk referenda. En maak die bindend. Dividendbelasting afschaffen? Referendum. VN-overeenkomst over migratie? Referendum. Nederlandse F-16’s naar Syrië? Referendum. BTW-verhoging op levensmiddelen? Referendum.
Doordat het beleid voortaan door het volk zelf wordt bepaald, krijgt het legitimiteit.
Bovendien neemt het de voedingsbodem weg voor populistische partijen en populistische politici, zoals die momenteel in een aantal EU-lidstaten in opkomst zijn, want de volkswil komt middels de uitslag van bindende referenda tot uiting in het beleid zelf en heeft geen bemiddeling of bemiddelaar meer nodig.
Dit stelsel heeft als bijkomend voordeel dat het electoraat zelf verantwoordelijk gemaakt wordt voor het gevoerde beleid en zich niet meer kan verschuilen achter zijn vermeende machteloosheid tegenover de klasse van regenten die de dienst uitmaken. Het volk kan gaan leren van zijn eigen fouten.
Er zijn genoeg experts die kunnen uitleggen hoe directe democratie werkt en genoeg landen waar deze of gene vorm van directe democratie in de praktijk uitstekend blijkt te werken.
In Frankrijk heeft onderwijzer en publicist Étienne Chouard bijvoorbeeld een suggestie gedaan voor het burgerinitiatief, dat zou kunnen bestaan uit de volgende bindende referenda:
- Wetgevend referendum: Hiermee kan per referendum een wet aangenomen worden die direct van kracht wordt.
- Revocatief referendum: Daarmee kan van een gekozen politicus zijn mandaat worden afgenomen, als hij beslissingen gaat nemen die tegen de wil van het electoraat indruisen. Een vorm van ‘impeachment’ door het volk.
- Abrogatief referendum: Om bestaande wetten af te schaffen, die nutteloos of zelfs schadelijk zijn geworden.
- Constitutie referendum: Voor noodzakelijke aanpassingen van de grondwet.
Het burgerinitiatief kan als aanvulling op de representatieve democratie gebruikt worden. Bovenstaande vier instrumenten banen de weg voor een eerste voorzichtige expressie van de volkswil.
Daarnaast kan gewerkt worden aan verdere democratisering van het openbaar bestuur, bijvoorbeeld in de vorm van de instelling van gekozen burgemeesters, gekozen provinciale bestuurders en een gekozen staatshoofd of tenminste een gekozen premier.
Geef het volk daadwerkelijke macht, dan hoeft u nooit meer bang te zijn dat er uit het niets een leidersfiguur zoals Pim Fortuyn zal opstaan die het gehele bestel aan het wankelen brengt.
